Өнөөдөр шинэхэн улаан лоолийн өдөр

       Жил бүрийн 4 сарын 6-нд шинэхэн улаан лоолийн өдөр тохиодог. Улаан лоолийн тухай:

1. 2005 онд анх Индианад тэмдэглэж эхэлсэн шинэхэн улаан лоолийн өдрийн гол зорилго нь хамгийн сайн хүнс, маш олон витамин, эрдэс бодис агуулдаг улаан лоолийн талаар мэдлэгээ нэмэгдүүлэх, аль болох шинийг хүнсэндээ хэрэглэхийг уриалах юм. Улаан лооль Solanaceae овгийн ургамал бөгөөд жимс үү, хүнсний ногоо юу, эсвэл Англиар “toe-may-toe” эсвэл “toe-mah-toe” гэж дуудах уу гэдэг маргаан өдгөө ч үргэлжилсээр.

2. Улаан лооль Андийн нуруу, Перу, Болив, Чили, Колумба, Эквадороос гаралтай. Энэхүү ургамал нь 1-3 м өндөр, модлог мөчир голтой байх ба навч нь 10-25 см урт, шар өнгийн цэцэг цэцэглэдэг. Цэцэг нь унахаар дараа бидний хүнсэнд хэрэглэдэг лооль гарч ургадаг. Олон наст ургамал боловч сэрүүн бүсийнх нь нэг наст байна. Перу улсад одоогоос 400 гаруй жилийн тэртээ анх улаан лоолийг хоол хүнсэнд хэрэглэжээ. Харин Испаничууд Америк тивийг нээснээр улаан лоолийг далайгаар тээвэрлэн Европ тивд авчирч тарималжуулан дэлгэрүүлсэн түүхтэй.

3. Улаан лооль улаан, ягаан, улбар шар, шар, цагаан, ногоон, нил ягаан, хар өнгөтэй ч бий. Улаан лооль уураг, сахар, каротин болон А, С, В1, В2, В3, К, Р, РР аминдэмээр баялаг төдийгүй кали, кальци, магни, фосфор, төмөр, хүхэр, иод зэрэг бичил элементээр баялаг. Хамгийн үнэ цэнэтэй бодис бол ликопин. Ликопин нь улаан лоолийг улаан өнгөтэй болгодог бөгөөд маш хүчтэй антиоксидант, бас уушги, ходоод, улаан хоолой, гэдэсний хавдраар өвчлөх эрсдэлийг бууруулж, сэргийлнэ.

4. Анхны улаан лооль одоогийнх шиг улаан бус шаргал, алтлаг өнгөтэй байсан гэдэг. Зэрлэг улаан лоолийг хүнсэнд хэрэглэх битгий хэл хортой гэдэгт итгэдэг байж. Өдгөө улаан лоолийн 10,000 гаруй төрөл байх бөгөөд “tomate” гэдэг Испани үгээр нэрлэгдсэн. Хүнсний ногоо эсвэл жимс гэдэг. Тэгвэл энэ маргаан 1890-ээд онд Америкийн дээд шүүх жимс, хүнсний ногооны татварыг ялгаатай тогтоосноос эхэлжээ. Уг нь улаан лооль нь цэцэгт ургамалын үрт жимс боловч тухайн цаг үед хүнсний ногооны татвар бага байсан учраас бага татвар төлөхийг хүссэн худалдаачид улаан лоолийг хүнсний ногоо гэж “гүрийцгээжээ”.

5. Дэлхий даяар жилд 190 сая тонн улаан лоолийг зөвхөн хүнсэндээ хэрэглэдэг ч жил ирэх тусам хэрэглээ нь 4-8%-иар нэмэгдсээр байгаа. Улаан лоолийн нийлүүлтээр Хятад /мөн хэрэглээгээр/ улс 35%-иар дэлхийд тэргүүлдэг бол ардаас нь Энэтхэг, Америк бичигддэг. Улаан лооль хүний эсийг гэмтэхээс хамгаалдаг ликопенээр баялаг, зарим төрлийн хорт хавдрыг бууруулдаг боловч харшилтай хүмүүст хориглох ба хэтрүүлэн хэрэглэх нь хүчиллэг учраас гастрит, ходоод-улаан хоолойн сөргөө, ходоодны өвчтэй хүмүүст цээж хорсох, соланин гэдэг алкалоид агуулдаг учраас хэт хуримтлуулбал үе мөчний өвчин, үрэвсэл үүсгэх, амархан бодисын солилцоонд ордоггүй оксалат бодис нь бөөрний чулуу үүсгэх, давсаг цочроож шээс ялгаруулалтанд нөлөөлөх, арьсны өнгө өөрчлөгдөх, зэрэг сөрөг талууд ч бас бий.