Ерөнхий сайдыг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Ерөнхий шүүгчийг Үндсэн хуулийн Цэц унагах уу?

      Бараг хагас жилийн өмнө Шүүхийн ерөнхий зөвлөл Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд хариуцлага тооцох асуудлаар хуралдсан нь шуугиан тарьж байв. Тус зөвлөлийн зарим гишүүний санаачилгаар 2023 оны дөрөвдүгээр сард “Арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх тухай” тогтоолын төслийг хэлэлцсэн байдаг. Түүндээ “Нэгдүгээрт, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нь 2022 оны арванхоёрдугаар сарын 8-нд Сүхбаатарын талбай дээр гарч, жагсагчидтай уулзахдаа “Шүүх засаглал энэ хэргүүдийг хэрхэн шийдэхийг хамтдаа нүд цавчилгүй харцгаая. Засгийн газар шахаж ажиллая. Та бүхэн маань ч шахаарай. Энэ жагсаалыг харж байгаа шүүхийн удирдлагууд өнөөдрийг хүртэл гацсан хэргүүдээ шийд. Хэрвээ шийдэхгүй бол ард түмэн бухимдаж байна” гэсэн. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын Ерөнхий сайд 2023 оны хоёрдугаар сарын 19-нд МҮОНТ-ээр “Энэ асуудлууд шүүх дээр байгаа. Яаж шийдэхийг нь нүд цавчилгүй харах хэрэгтэй. Мөрдөх байгууллагууд ажлаа хийдэг. Харин шүүх дээр гацдаг. Шүүхийн томилгоо шударга байсан уу. Шүүх томилсон хүмүүсийнхээ эсрэг шийдвэр гаргаж чадах уу. Нэг сонгуулийн дараа банкны захирлууд сууж байгаад шүүгчдийг хувааж авч болохгүй” гэсэн. Гуравдугаарт, ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатар нь 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 10-нд хэвлэлүүдэд мэдээлэл өгөхдөө “Кёкүшюзан Д.Батбаяртай холбоотой хэргийг шүүх дээр жил гаруйн хугацаанд байлгаж байгаад хэрэгсэхгүй болголоо. Т.Бадамжунайг ирдэг өдөр ингээд хаачихаж байгаа юм. Тэгсэн атлаа Д.Мөнх-Эрдэнийн хэрэгт алх цохидог. Шүүх засаглал цэвэр тунгалаг байхгүйгээр шударга ёс тогтохгүй. Энэ талаар зургаа, долоон жил ярьж байна. Цаашдаа ч ярихгүй бол эздэдээ үйлчилдэг шүүх байсаар байна. Тод жишээ нь Хан-Уул дүүргийн шүүхийн шүүгчид боллоо. Хэргүүдийг Кёкүшюзан Д.Батбаярынх шиг шийдээд байвал бүх зүйл хэцүү болно. Би өөрөө Шүүхийн сахилгын хороонд хандана” гэсэн. Дөрөвдүгээрт, 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 7-нд нэр бүхий хэвлэлүүдэд Л.Оюун-Эрдэнэ “И-бизнес” платформын нээлтийн үеэр сэтгүүлчдэд “Шүүх дээр байгаа бүх хэргийн он,сар, өдрийг сурвалжлаач та нар. Шилэн болгох хэрэгтэй. Тэгэхээр шүүх Д.Мөнх-Эрдэнэ, Д.Монголхүү нарт гаргасан бяраа жинхэнэ авлигачдад яаж гаргахыг нь харцгаахгүй юу” гэсэн. Энэ нь шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдалд халдсан тул Үндсэн хуулийн Цэцэд хүсэлт гаргуулахаар Улсын Дээд шүүхэд хүргүүлэх хэрэгтэй” хэмээсэн байдаг. Гэвч тухайн үед тогтоол нь албажиж чадаагүй юм. Учир нь Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүдийн зургаа нь дэмжсэн. Гурав нь эсрэг байр суурьтай байжээ. Ингээд тогтоолын төсөл унасан. Харин энэ сэдэв хоёр долоо хоногийн өмнөөс дахин сэдэрлээ. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл дээрх тогтоолыг дахин хэлэлцэж магадгүй талаар эх сурвалжууд мэдээлж эхлэв. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл дээр болсон уг үйл явдал нийтэд мэдээлэгдсэний дараа тус зөвлөлөөс “Шүүгчийн хараат бус, шүүхийн бие даасан байдлыг хангах талаар шинэчлэн батлагдсан Монгол Улсын Шүүхийн тухай хуульд шинэ зохицуулалт тусгагдсан. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн 73 дугаар зүйлийн 73.2 дахь хэсгийг зөрчсөн эсэх тухай асуудлыг хурлаараа нээлттэй хэлэлцсэн бөгөөд хуульд заасан нөхцөл байдал үүсээгүй гэж үзсэн болно. Тус зөвлөл нь Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүдийг огцруулах, огцруулах эсэх асуудлаар хэлэлцэх, санал хураах, шийдвэр гаргах боломжгүй” гэж мэдэгдсэн. Харин Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2023 оны тавдугаар сарын 5-ны УИХ-ын чуулган дээр гишүүдийн асуултад хариулах үеэрээ “Шүүх шударга биш байна гэж хэлсэн гэх агуулгаар намайг огцруулах санал хураалт хүртэл явуулсан байна. Үүнээс харахад авлигатай тэмцэх тэмцэл маш хялбар биш гэдэг нь харагдаж байна. Шүүхээс шаардахгүйгээр дохиогоор харьцдаг болох юм уу. Үүнийг сэтлэх ёстой. Ингэж байж иргэдийн төрд итгэх итгэл сэргэнэ”, мөн УИХ-ын зарим гишүүнд “Шүүх намайг хэлэлцэж байхын оронд энэ авлигач шүүгчидтэйгээ хариуцлага ярих хэрэгтэй. Ингэж шийдвэр гаргаад байхаар авлига, албан тушаалын том хэргүүд яаж шийдэгдэх юм бэ. Ийм учраас л би “Шүүхийг нүд цавчилгүй хар” гээд байгаа юм” гэсэн байна. Наадмын өмнөхөн “Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс Ерөнхий сайдыг огцруулах шийдвэр гаргасан нь гэмт хэргийг нуун дарагдуулах сэдэл, хугацаа хожих үйлдэл байсан гэж үзэж байна. Энэ нь “5Ш” ажиллагааны хамгийн том сорилт нь шүүх болж байгаагаас харагдаж байна. Тийм учраас л шүүхийг нүд цавчилгүй хараарай гээд байсан юм. Олны хүч оломгүй далай гэдэг дээ. Хэдий хүртэл хэрэг дарахыг нь харж л байя” гэсэн агуулгатай зүйлийг ярьсан талаар эх сурвалжууд мэдээлсэн.

Түүнчлэн сүүлийн хэд хоногийн турш орон нутагт ажиллаж буй Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ авлига, шударга ёсны талаар ярих бүртээ “Шулуухан хэлэхэд авлигын хэргүүд шүүх дээр л гацаж байна” гэсэн тайлбарыг өгч байна. Харин иргэд энэ асуудлаар түүнийг дэмжиж байгаа нь илтэд анзаарагдаж байгаа юм. Үүнтэй зэрэгцээд Үндсэн хуулийн Цэц Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч Д.Ганзоригийг огцруулах эсэх асуудлаар хуралдаж магадгүй гэх мэдээлэл тараад байна. Д.Ганзоригийн тухайд томилогдсоноосоо хойш Үндсэн хуулийн Цэц дээр хэд хэдэн асуудлаар очсон. Ялангуяа өнгөрсөн 2022 онд түүнд нэлээд хатуурхсан. Тухайлбал, иргэн Т-гийн “Ерөнхий шүүгч бус Ерөнхий шүүгчийн ажлын албанаас хариулт өгсөн нь шүүн таслах ажиллагаанд оролцох эрхгүй захиргааны ажилтныг шүүн таслах ажилд оролцуулсан буюу шүүхээс гадуур шүүх байгуулсан нь хууль зөрчсөн”, мөн АН-ын гишүүн М-ийн “Ерөнхий шүүгч Д.Ганзориг АН-ын даргын бүртгэлийг будилаантуулсан”, Иргэн Б-гийн “Хяналтын Шатны Шүүхийн тогтоол, шүүхийн эцсийн шийдвэр байх ба уг тогтоолд гомдол гаргахгүй гэж заасныг зөрчиж, эрүүгийн хэргийн нэгдсэн шүүгчдийн хуралдаан гэж хуульд байхгүй “механизм”-ыг ашиглан хэргийг хянан шийдвэрлэсэн асуудлаар шалгуулах” зэрэг хэд хэдэн гомдол Үндсэн хуулийн Цэцэд очсон. Гэхдээ бараг бүгдээрээ “Д.Ганзориг Үндсэн хууль зөрчөөгүй байна” гэсэн дүгнэлтээр дууссан. Тэгэхээр одоо ямар асуудлаар Д.Ганзоригийг “шүүх” гэж буй нь тодорхойгүй байна.

Юутай ч ингэж засаг, шүүх хоёрын толхилцоон намрын улс төрийн нанчилдааны нэг хэсэг болж үргэлжлэхээр болж байх шиг байна. Өөрөөр хэлбэл, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Ерөнхий шүүгч Д.Ганзоригийг Үндсэн хуулийн Цэцээр хэлэлцэж магадгүй нь ээ.