Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улс эдийн засгийн өсөлтөө хадгалахыг зорьж буй ч гадаад өрийн хэмжээ огцом өсөж, төсөв, гадаад харилцаа, геополитикийн орчныг гүнзгий өөрчилж байна. Тэр дундаа Монголын хамгийн том хоёр талт зээлдүүлэгч болох БНХАУ-ын байр суурь өмнөхийн адил хөрөнгө оруулагч биш, харин өр нэхэгч чиглэлд шилжиж буй нь эдийн засгийн дарамтыг улам гүнзгийрүүлж байна.
Гадаад өрийн ачаалал нэмэгдсээр...
2024 оны эцсийн байдлаар Монгол Улсын нийт гадаад өр 37.1 тэрбум ам.долларт хүрч, ДНБ-ий 157.4 хувийг эзэлсэн. Монголбанкнаас мэдээлснээр гадаад валютын нөөц 4.8–5 тэрбум ам.долларын түвшинд хадгалагдаж буй ч, өрийн эргэн төлөлт нэмэгдэж, төлбөрийн тэнцэл алдагдалтай хэвээр байна. 2025–2026 онд төлөх хуваарьтай өрүүдийн дийлэнх нь БНХАУ-ын зээлд хамаарч байгаа нь эдийн засгийн хамгийн эмзэг цэг болоод байна.
Хятад: Санхүүжүүлэгчээс өр нэхэгч болон хувирч байна
Хятадын гадаад зээлийн бодлого 2010-аад оны дунд үед огцом тэлсэн бөгөөд “Бүс ба Зам” санаачилгын хүрээнд Монгол, Пакистан, Казахстан зэрэг хөрш орнуудад их хэмжээний зээл олгосон. Гэвч 2025 онд дэлхийн хамгийн ядуу, эмзэг 75 улс Хятад руу нийт 22 тэрбум ам.долларын өрийн төлбөр хийхээр төлөвлөгдөж байна. Хятадын “Бүс ба Зам” санаачилгын хүрээнд 2010-аад онд олгосон зээлүүдийн эргэн төлөлт шинэ зээлийн хэмжээг давах болсон тул Хятад хөгжиж буй орнуудын хувьд санхүүгийн дарамт үзүүлэгч болж хувирсны тод жишээ юм.
Монгол Улс 2 тэрбум ам.долларын своп хэлцлийг БНХАУ-ын Төв банктай байгуулан валютын нөөцөө хамгаалж ирсэн ч, 2026 онд уг хэлцлийн хугацаа дуусах тул өр төлбөрийн дарамт бодитоор нэмэгдэх эрсдэлтэй байна.
Хятад одоо ч Монгол зэрэг хөрш 9 улсын долоогийнх нь хамгийн том хоёр талт зээлдүүлэгч хэвээр байгаа бөгөөд 2019 оноос хойш ч зарим орнуудад шинэ зээлийн амлалт өгч байгааг анхаарах хэрэгтэй. Гэвч энэ зээлүүд богино хугацаатай, буцалтгүй тусламж бага, төлбөрийн хөнгөлөлт багатай тул 2020-аад оны дунд үед өрийн оргил дарамт үүсэх нь гарцаагүй болжээ.
Австралийн Lowy хүрээлэнгээс гаргасан судалгаагаар, 2025 оны байдлаар дэлхийн хамгийн ядуу, бага орлоготой 75 улс Хятадын Засгийн газар болон Төв банкинд нийт 35 тэрбум ам.долларын өртэй болох нь тогтоогджээ. Энэ нь хөгжиж буй орнуудын эдийн засгийн ачаалал хүндэрч буйг тодорхой харуулж байгаа төдийгүй, Бээжингийн нөлөө улам бүр гүнзгийрч байгааг илтгэж байна.
Lowy хүрээлэн судалгаандаа эдгээр 75 улсыг хоёр бүлэгт ангилжээ. Үүнд:
1. Стратегийн болон худалдааны өндөр хамаарал бүхий орнууд:
Энэ бүлэгт Хятадын хөрш бөгөөд геополитикийн хувьд чухал байрлалтай орнууд багтсан байна. Монгол Улс, Казахстан, Төв Азийн бусад орнууд, мөн Лаос зэрэг улс орнууд нь Бээжингийн хувьд аюулгүй байдал, худалдааны чухал гарц хэмээн үнэлэгддэг. Иймээс Хятад эдгээр орнуудад сүүлийн арван жилд ихээхэн хэмжээний зээл, хөрөнгө оруулалт олгож ирсэн ч, одоо эдгээр улс Хятадын өмнө томоохон өр төлбөрийн үүрэг хүлээгээд байна.
2. Газрын ховор элемент, эрдсийн худалдаагаар холбогдсон орнууд:
Нөгөө бүлэгт ховор металл, эрдэс баялгийн нөөцтэй улс орнууд оржээ. Үүнд Аргентин, Бразил, Индонези, Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго зэрэг орнууд багтах ба эдгээр улс Хятадын батерейны метал ба стратегийн нөөцийн хангамжид чухал үүрэгтэй. Хятад улс тэдгээр орнуудад зээл олгож, хариуд нь стратегийн ашигт малтмалын урт хугацааны нийлүүлэлтийг баталгаажуулж иржээ.
Дотоод дарамт ба бодлогын зааг
Монгол Улсын төсвийн бодлогод өрийн дээд хязгаарыг ДНБ-ий 60 хувьд барихаар зорьж байгаа ч бодит байдалд өрийн дарамт энэ түвшинг хэдийн давсан. Хятадын гадаад зээлтэй холбоотой дарамт нэмэгдэхийн зэрэгцээ олон улсын зээлдүүлэгчид ч өрөө буцаан авах шахалтаа нэмэгдүүлж буй нь Засгийн газрыг өрийн бүтцийг яаралтай шинэчлэхэд хүргэж байна.
Өрийн дарамт нь зөвхөн санхүүгийн биш, мөн геополитикийн бодлогын шахалт болж хувирч байгаа юм. Барууны хөрөнгө оруулалт хумигдаж, тусламжийн механизм сулрахын зэрэгцээ Хятадын зээл буурч буй нь хөгжиж буй орнуудад, тэр дундаа Монголд шинэ сорилт үүсгэж байна.
Бодлогын ухамсарт шилжилт хийх цаг
Монгол Улсын хувьд гадаад өр нь эдийн засгийн хязгаарлагдмал байдлыг бүрдүүлж, хөгжлийн стратегийг тодорхойлогч хүчин зүйл болон хувирч байна. Түүнчлэн Хятадын гадаад зээлийн бүтэц, байр суурь өөрчлөгдөж, Монгол Улс болон бусад хөгжиж буй орнуудын хувьд өрийн дарамтыг шинэ түвшинд авчирлаа.
Ийм нөхцөлд Монгол Улс зөвхөн өрийг удирдахад бус, эдийн засгийн бүтцийн шинэчлэл, экспортын орлогын төрөлжилт, санхүүгийн сахилга бат, олон талт түншлэлийн бодлогыг илүү бодитой хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Тогтвортой хөгжил нь зөвхөн хөрөнгө оруулалт татахтай холбоотой биш, харин өмнөх зээлийн дарамтаас хэрхэн сэргийлэхэд чиглэсэн ухаалаг бодлогын үр дүн байх учиртай.
Эх сурвалж: Хүрэлбаатар БЯМБАЖАРГАЛ itoim.mn
Facebook
Twitter
Youtube
Н.Өсөхбаяр: Надаас хориотой бодис илэрснийг хүлээн зөвшөөрч, маргахгүй гэдгээ мэдэгдье
Төсвийн орлого 2.5 их наядаар тасарчээ
Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч Г.Занданшатар дангаараа засаглаж, бүтцээ багасгаж, төсөвт тодотгол хийнэ гэжээ
Т.Даваадалай: ТҮЦ түүхэндээ үүргээ гүйцэтгэсэн. Хотын асуудлыг улстөржүүлж болохгүй
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ "итгэл хүлээлгэх" тогтоолын төслийг УИХ-д оруулах бололтой
Өмнөд Солонгосын шинэ ерөнхийлөгчөөр И Жэ Мён сонгогдлоо
БНСУ-ын хэвлэл NBN News: "Chanel"-ийн цүнхээс үүдсэн уур хилэн...
Монгол Улсын Ерөнхий сайдын огцрохыг шаардсан эсэргүүцлийн хөдөлгөөний учир шалтгааныг тайлбарлах нь.gif)
.gif)
Сэтгэгдэл бичих