Алх цохилттой төрийн эргэлтийн эсрэг Үндсэн хуулийн Цэц малгай, хүрмээ өмслөө

       Х.Булгантуяа Г.Занданшатараас урвах юу ч биш байж. Г.Занданшатарыг УИХ-ын дарга байхад хормойдон гүйдэг байсан гишүүдийн нэг бол Х.Булгантуяа. Л.Оюун-Эрдэнийн зурсан сонгуулийн улс төрийн зургийн дагуу Г.Занданшатарыг хангайн бүсэд унагасан. Харин Х.Булгантуяа сонгуульд ялагдахын даваан дээр МАН-ын дарга нар руу утас цохиж, УИХ-ын гишүүнээр арайхийж дахин сонгогдсон тухай эрх баригч хүчнийхэн ярьцгаадаг. Түүнд ямар ид шид үйлчилсэн нь харин нууц. Тиймээс Х.Булгантуяа Л.Оюун-Эрдэнэ, Д.Амарбаясгалан нарт өртэй. Тэрбээр өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын даргын суудлыг өөрийнх нь хэлснээр 25 цаг манаж, Г.Занданшатарыг огцруулах алх цохисноор тэдэнд өрөө төллөө. УИХ-ын чуулган дээр УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдыг дараалан огцруулж алх цохисон анхны тохиолдол Х.Булгантуяагийнх. Г.Занданшатарыг л огцруулж байвал Үндсэн хууль “Хуц” гэж суусан Х.Булгантуяа Ерөнхий сайдыг УИХ огцруулсны дараа түүнд “Ёстой уучлаарай, муухай зүйл хийчихлээ” гэж гар барьсан нь хуулийнхны хувьд нотлох баримт. Б.Энхбаяр энэ байдлыг соргог анзаарч “Х.Булгантуяа гишүүн ээ, уучлалт гуйна гэдэг гэмт хэрэг хийснээ хүлээн зөвшөөрсөн явдал шүү” гэж чуулганы танхимд анхааруулсан.  

 Бүрэн эрх бол төрийн эрх. УИХ-ын даргын алх бол төрийн өмч. Үндсэн хуульд зааснаар, Монгол Улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Төрийн эрх барих дээд байгууллага буюу УИХ-аар дамжуулж ард түмэн энэхүү эрхээ эдэлдэг. Үндсэн хуульд ингэж заасан байдаг шүү. Харин УИХ-ын дэд дарга Х.Булгантуяа өнгөрсөн баасан гарагт (2025.10.17) алх цохисон төрийн эргэлт хийлээ. Л.Оюун-Эрдэнэ, Д.Амарбаясгалан нарт өрөө төлж, тэрбээр төрийн эрхэнд хууль бусаар халдлаа. Х.Булгантуяа тэр өдөр УИХ-ын даргын индрээс “ЗГХЭГ-ын дарга С.Бямбацогт намайг “Чи шоронд 10 жил хоригдох ялтай гэмт хэрэг үйлдэж байна” гэж дарамталсан” гэж мэдэгдэв. Хашир туршлагатай парламентчийн хувьд С.Бямбацогт түүнд Үндсэн хууль болон бусад хуулийг ноцтой зөрчиж буйг нь ийнхүү анхааруулж байж. Хэн нэгний гар, хөл болж, төрийн эрхийг хууль бусаар авахыг завдсан хүнд ялтай гэмт хэрэгт орохвий гэж болгоомжлуулсан нь тэр байж. Гэвч Х.Булгантуяад Үндсэн хуулиас дээгүүр эрх ашиг байсан бололтой. С.Бямбацогтын эсрэг мэдэгдэл хийж, ТББХ-ноос гаргасан “Г.Занданшатарыг огцруулахыг дэмжихгүй” гэсэн саналыг чуулган дээр “Дэмжье” гэдгээр санал хурааж Ерөнхий сайдыг УИХ-ын 71 гишүүн буюу олонхи огцрууллаа. Араас нь УИХ-ын даргаас өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдөх өргөдөл гаргасан Д.Амарбаясгаланг ч чөлөөлөв. ҮАБЗ-ийн хоёр гишүүн буюу УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдыг УИХ нэг өдрийн дотор огцруулав. Х.Булгантуяаг өнгөрсөн пүрэв гарагт УИХ-ын даргын суудлаас Г.Занданшатар болон түүний талынхны эсрэг суртал ухуулга явуулж, “Ж.Эрдэнэбат, У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнийг ч гэсэн ингэж л огцруулсан шүү дээ. Г.Занданшатарыг огцруулахад ялгаа юу байна” гэж таахалзах зуур Монголын урдаа барьдаг хуульчид ч анхааруулж байсан. Академич С.Нарангэрэл “УИХ Үндсэн хууль зөрчсөн томъёоллоор санал хураалт явуулж, Ерөнхий сайдыг огцруулж шинэ Ерөнхий сайд томилоход хүрвэл төрийн эрхийг хууль бусаар авсан асуудал болж хувирна” хэмээн байр сууриа илэрхийлсэн ч Х.Булгантуяад Г.Занданшатарыг огцруулах даалгавраа л биелүүлэх чухал байсан бололтой Үндсэн хуульд “ХУЦ” гэв. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх өчигдөр (2025.10.20) УИХ-ын 95 дугаар тогтоолд бүхэлд нь хориг тавилаа. Энэхүү хоригийн талаар сэтгүүлчдэд мэдээлэх үеэр ҮАБЗ-ийн нарийн бичгийн дарга А.Бямбажаргал Д.Амарбаясгалан, Г.Занданшатар нарыг огцруулсан тухайд “Де-юре буюу хууль ёсоор огцорсон, чөлөөлөгдсөн” гэж хэлсэн нь анхаарал татна. Харин Цэц яах вэ...

 Г.Занданшатарын эсрэг талынхан “ҮАБЗ-ийн нарийн бичгийн дарга гэдэг төрийн тусгай албан хаагч. Ерөнхийлөгчийн хоригийг энэ хүн танилцуулах нь хууль зөрчсөн хэрэг” гэв. Н.Номтойбаяр “Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүд гэж хэн хэн байна. Тэдний үр хүүхдүүд, холбоо хамаарлыг судлах ёстой” гэлээ. Ерөнхий сайд Г.Занданшатар өнгөрсөн пүрэв гарагт УИХ Үндсэн хууль зөрчиж санал хураалт явуулах гэж буй талаар Цэцэд хүсэлт хүргүүлсэн. ЗГХЭГ-ын дарга С.Бямбацогт, Б.Жавхлан нар Цэцийн үүдэнд мэдээлэл хийсний дараа УИХ-ын дэд дарга Х.Булгантуяа чуулганы танхимд Цэцийн гишүүдийн нэрсийг дуудаж, айлгаад байна уу, сануулга өгөөд байна уу гэмээр үйлдэл гаргасан. Тэд алх цохилттой төрийн эргэлт хийлээ. Харин одоо Үндсэн хуулийн Цэцийн эрхэнд халдах уу гэдэг нөхцөл байдал үүсээд байна. Үндсэн хуулийн Цэц есөн гишүүнээс бүрддэг. Тэдний гурвыг Ерөнхийлөгч, гурвыг УИХ, гурвыг Улсын Дээд шүүх санал болгосноор УИХ зургаан жилийн хугацаатай томилдог. Тиймээс Цэцийн гишүүдийг У.Хүрэлсүх, Г.Занданшатартай холбож улстөржүүлэх “сайхан” далим. Г.Занданшатарыг Ерөнхий сайдаас огцруулах бичигт гарын үсэг зурсан Н.Номтойбаяр гишүүн сэтгүүлчдэд “УИХ шийдвэрээ эцэслэн гаргаагүй байхад Цэц өмнөх өдөр нь маргаан үүсгэсэн” гэв. Тийм биш юм. Ерөнхий сайд Г.Занданшатар “ТББХ-ны санал дүгнэлтээр УИХ-ын чуулган дээр санал хураах гэж байна. Энэ нь Үндсэн хууль, Дэгийн тухай хууль зөрчиж байна” гэж Цэцэд хүсэлт хүргүүлсэн. Цэц тэр дор нь УИХ-ын дэд дарга Х.Булгантуяа Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх асуудлаар маргаан үүсгэсэн. Харин Цэцийн их суудлын хуралдаан маргааш (2025.10.22) болж, Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хэлэлцсэн УИХ-ын 95 дугаар тогтоол болон УИХ-ын дэд дарга Х.Булгантуяа Үндсэн хууль зөрчсөн эсэхийг хэлэлцэнэ. Нэг дор хоёр асуудал хэлэлцэхээр товлосон гэсэн үг. Хэрэв Үндсэн хуулийн Цэцийн их суудлын хуралдаанаас Х.Булгантуяаг “Үндсэн хууль зөрчсөн” гэсэн дүгнэлт гаргавал түүнийг УИХ-ын гишүүнээс эгүүлэн татаж болзошгүй нөхцөл байдал үүснэ. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх бүхэлд нь хориг тавьсан УИХ-ын 95 дугаар тогтоолыг Цэц “Үндсэн хууль зөрчсөн” гэж үзвэл Г.Занданшатар Ерөнхий сайд хэвээр үлдэнэ. Цэцийн шийдвэр бол эцсийн шийдвэр. Цэцийн шийдвэртэй тэрсэлдэх эрх ямар ч албан тушаалтанд байхгүй. “Цэцийн дээр хөх тэнгэр л бий” гэдгийн учир энэ. МАН-ын зодоон Үндсэн хуулийн хямрал руу түлхэж буй энэ үед Цэц “Ерөнхий сайдыг огцруулсан үйл ажиллагаа Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцсэн эсэх тухай маргаан нь онц хүндрэлтэй, яаралтай шийдвэрлэх асуудал тул Үндсэн хуулийн Цэцийн их суудлын хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл ажлыг нэн даруй гүйцэтгэж дууслаа” гэж мэдэгдэв. Дунд суудлын хуралдаанаа алгасаж, их суудлын хуралдаанаа яаралтай зарласнаас харвал, Үндсэн хуулийн Цэц үүсээд буй нөхцөл байдалд “Онц байдал” зарлажээ. Өөр яалтай. Төр эргүүлж байхад Цэц “сохор” байлтай биш.

С.Тулга