УИХ-ын Д.Амарбаясгалан: Анхдугаар Үндсэн хуулийг баталсан нь Монголын тусгаар байдал, ард түмний засаглах хувь заяаг шийдсэн түүхэн үйл явдал байв

Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалангийн Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойд зориулсан хүндэтгэлийн хуралдаанд хэлсэн үг   Эрхэм хүндэт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө, Эрхэм хүндэт Монгол Улсын Ерөнхий сайд аа, Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд, төрийн түшээд ээ, Хүндэт зочид, хатагтай, ноёд оо,    Өнөөдөр бид Монгол Улсынхаа түүх, төрт ёсны уламжлал, төрийн байгуулалтыг хүндэтгэн 1924 оны анхдугаар Үндсэн хуулийн ач холбогдол, түүхэнд гүйцэтгэсэн үүргийг эргэн санаж Монгол Улсын ирээдүйг хамтдаа бүтээх нэгэн зорилго өвөрлөж чуулж байна. Та бүхэнд Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж анхдугаар Үндсэн хууль баталсан 100 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлье. Дэлхийд суу алдараа бадраасан 2200 гаруй жилийн төрт ёсны уламжлалтай тусгаар Монгол Улс түүхийн ээдрээ нугачааны зурваст тусгаар байдлаа алдсан хэдий ч эх орныхоо цэц эрдэмт төрийн түшээд, эрэлхэг зоригт тэмцэгчдийн ач гавьяагаар тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсан түүхийг бид үеийн үед санаж энэ улсынхаа тусгаар тогтнол, ард түмэн засаглах ёсыг нандигдан хамгаалах ёстой билээ. 1911 онд Монгол үндэстэн даяар өрнөсөн хувьсгалын үрээр тусгаар тогтнолоо дахин олж тунхагласан Монгол Улс түүнийгээ цааш хадгалах, бэхжүүлэх нь тухайн цагийн дотоод, гадаад олон хүчин зүйлээс хамаарч байлаа. Тэр цаг үеийн Манж Чин улсын уналт, Орос дахь хувьсгал, Европ тивийн улсуудын зөрчилдөөн, зарим үндэстний тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцэл, гүрэн хоорондын нууц холбоо хэлэлцээр, олон улсын хуваагдал, шинэ хүчний үүсэл зэрэг геополитикийн өөрчлөлтийн бэрхшээлтэй нөхцөл дунд Монгол Улс ард түмнийхээ өөртөө бүрэн засаглах эрхийг тунхаглаж чаджээ. 1921 оны Ардын хувьсгалын дүнд ардын эрхт Засгийн газар байгуулагдаж, хэмжээт эрхт хаант төрийг тогтоосон нь эрт, эдүгээгийн уламжлалыг орчин цагийн төр улсын тогтолцоотой хослуулсан боломжит хувилбар байв

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойг тохиолдуулан мэндчилгээ дэвшүүллээ

Эрхэм хүндэт туурга тусгаар Монгол Улсын ард иргэд ээ, Та бүхэнд Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, ард түмэн засаглах, эрх чөлөөтэй амьдрах үндсийг бүрдүүлсэн анхдугаар Үндсэн хууль батлагдсан 100 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлье. Одоогоос 100 жилийн өмнө монголын аймаг, хошууд, ардын цэргийн ангиудаас сонгогдсон 77 төлөөлөгч Улсын Анхдугаар Их Хурлаар чуулж анхны Үндсэн хуулиа 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр баталж Бүгд Найрамдах Улсыг тунхагласан түүх бол бидний бахархал мөн. Монголчууд дэлхий дахинаа Бүгд Найрамдах улсаа тунхаглаж анхдугаар Үндсэн хуулиа баталснаар зүүн болон төв Азидаа Япон, Хятад улсын хамт Үндсэн хууль бүхий эхний гурван улс болж, тэргүүлж хөтөлсөн түүхтэй. Ийнхүү Бүгд Найрамдах засаглалыг тогтоож, дэлхийн улс орнуудтай хөл нийлүүлж, үндсэн хуульт ёсыг нэвтрүүлж, тивдээ түүчээлсэн нь бидний хувьд үнэ цэнэтэй. ХХ зууны эхэн үеийн дэлхийн улсуудын байдлыг авч үзэхэд өмнөд хөршид Манж Чин улсын уналт, хойд хөршид Октябрын хувьсгал, Европ тивд улс орнуудын зөрчилдөөн, Дэлхийн I дайн, зарим үндэстний тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцэл өрнөж, дайн дажины хурцадмал нөхцөлтэй байсныг та бүхэн мэднэ

Өнөөдөр Бүгд Найрамдах Улсаа тунхаглаж, Анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан өдөр

1924 оны 6 дугаар сарын 3-нд хуралдсан Монгол Ардын Намын Төв Хорооны Тэргүүлэгчдийн хурал улс оронд Бүгд Найрамдах засаг тогтоох тухай шийдвэр гаргасныг Төв Хорооны бүгд хурлаар хэлэлцэн баталж, “харьяат Бүгд Найрамдах ардын засгийг явуулж, … улсын бүх дээд эрхийг Улсын Их Хурал, мөн хурлаар сонгогдсон Засгийн газар хадгална” гэж тогтоожээ. Энэ дагуу БНМАУ-ын Анхдугаар хурал хуралдаж, 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-нд Ардын бүрэн эрхт Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглан, анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан билээ. Уг Үндсэн хуулийн 1 дүгээр зүйлд: “Бүх Монгол Улсыг үүнээс хойш Бүгд Найрамдах Бүрэн Эрхт Ард Улс гэж, улсын дээд эрхийг жинхэнэ ардад эдлүүлэн, улсын аливаа хэргийг Улсын Их Хурал, тус хурлаар сонгогдсон Засгийн газраас гүйцэтгэн шийтгүүлэх явдлыг нийтээр сүсэглэн дагавал зохино” хэмээн заажээ. Ийнхүү манай улс ХХ зууны хүн төрөлхтний улс төрийн дэвшилтэт үзэгдэл-Бүгд Найрамдах байгуулалд шилжин орсон Ази тивийн анхны улсын нэг болжээ. Мөн Монгол Улс түүхэндээ анх удаа Бүгд Найрамдах байгууллыг тунхагласан Үндсэн хуультай болсон байна. Түүх сөхвөл анхны Үндсэн хуулийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулах шийдвэрийг Ардын Засгийн газар, Монгол Ардын Намаас 1922 оны 5 дугаар сарын 19-нд гаргаж, тус ажлын хэсгийн даргаар Шүүх яамны сайд, хурц гүн Магсаржавыг томилжээ

"Үндсэн хуульт ёс: Өнгөрсөн, одоо, ирээдүй” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал салбар хуралдаануудаар үргэлжиллээ

Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд “Үндсэн хуульт ёс: Өнгөрсөн, одоо, ирээдүй” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын салбар хуралдаанууд (2024.11.25) үдээс хойш Төрийн ордны хуралдааны танхимуудад  үргэлжиллээ. Энэ удаагийн олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд Энэтхэг, ОХУ, Япон, БНСУ, ХБНГУ-ын эрдэмтэд урилгаар оролцож байгаагаас гадна Монгол Улсын Шинжлэх ухааны академи, Улсын дээд шүүх, Үндсэн хуулийн цэц төрийн болон төрийн бус байгууллагын төлөөлөл, эрдэмтэн судлаачид болон хууль зүйн их, дээд сургуулийн оюутнууд зэрэг нийт 900 орчим хүн оролцлоо.   Салбар хуралдаанууд “Үндсэн хуульт ёс, парламентат ёсны түүхэн хөгжил, чиг хандлага”, “Үндсэн хуулийн эдийн засаг ба гүйцэтгэх эрх мэдэл”, “Үндсэн хуулийн хамгаалалт, хүний эрх ба шүүх эрх мэдэл”, “Үндсэн хуулийн хөгжил ба салбар дундын асуудал” сэдвийн хүрээнд тус тус болов.   Салбар хуралдааны чиглүүлэгчээр Монгол Улсын Их сургуулийн Эдийн засгийн тэнхимийн дэд профессор, доктор (Ph.D) Н.Ууганбаатар, "Цогц хөгжлийн үндэсний төв” төрийн бус байгууллагын гүйцэтгэх захирал М.Энхбадрал, Парламент судлаач, хууль зүйн ухааны доктор (Ph.D), дэд профессор П.Амаржаргал нар ажиллалаа.   Мөн хуралдаануудаар олон улсын болон монголын улс төр, эдийн засаг, хууль зүй, түүхийн шинжлэх ухааны эрдэмтэн, судлаачид “1924 оны Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулах үйл явц: Монголчуудын байр суурь, санал, оролцоо”, “XX зууны эхэн үеийн Монгол Улсын бүрэн эрхэт байдал ба анхдугаар Үндсэн хуулийн үзэл санаа”, “Монгол Улсын Үндсэн хуульд Үндсэн хуулийн эдийн засгийн онол, арга зүйн үүднээс дүн шинжилгээ хийх нь”, “Гүйцэтгэх эрх мэдлийн зарим асуудал”, “Хиймэл оюун ухааныг шүүхэд ашиглах нь”, Үндсэн хуульт ёсыг бэхжүүлэхэд Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэрийн үр нөлөө”, “1924 оны Үндсэн хууль: Монгол Улсыг шинэчлэх чиглэлд”, “Үндсэн хууль ба төлөөлөх эрх” зэрэг нийт 30 орчим илтгэл (бүрэн эхээр нь эндээс) тавьж, хэлэлцүүлсэн. Тухайлбал,  Монгол Улсын гавьяат багш, Үндсэн хуулийн эрх зүйн хүрээлэнгийн захирал, хууль зүйн ухааны доктор (Ph.D) Х.Сэлэнгэ “Монгол Улсын Үндсэн хуульд Үндсэн хуулийн эдийн засгийн онол, арга зүйн үүднээс дүн шинжилгээ хийх нь” сэдэвт илтгэлдээ, аливаа улс орон Үндсэн хуулиараа эдийн засгийн хөгжлийн чиг хандлагаа тодорхойлж, эдийн засгийн суурь үндсэн асуудлаа зохицуулж ирсэн түүхтэйг онцолж байлаа. Мөн 1924 оны анхдугаар Үндсэн хууль нь социалист чиг баримжаатай байсан ч эдийн засгийн суурь үндсэн асуудлыг зохицуулсны зэрэгцээ хуульд улсын орлого, зарлагын эрхийн тухай бие даасан бүлгийг тусгайлан тусгаснаараа онцлогтой байсан гэв.  Харин 1940 оны Үндсэн хууль нь эдийн засгийн эрх зүйн зохицуулалтын суурь үндсийг “БНМАУ-ын төсөв” гэсэн бие даасан 8 дугаар бүлгээр зохицуулж, улмаар улсын төсөв, санхүүгийн үндсэн зарчмуудыг тусгаснаас гадна төсвийн тухай хуульчлан зааж, тус улсын санхүүгийн бодлогыг төрийн гол хуулиар зарчмын хувьд баталгаажуулсан нь сайн талтай гэлээ

Үндсэн хуулийн үзэл санааг түгээн дэлгэрүүлэх сургагч багш нар батламжаа гардан авлаа

Үндсэн хуулийн үзэл санааг түгээн дэлгэрүүлэх “Сургагч багш бэлтгэх" хөтөлбөрт хамрагдсан 105 сургагч багш өнөөдөр /2024.11.25/ батламжаа гардан авлаа. Батламжийг УИХ-ын Тамгын газрын Зохион байгуулалт хариуцсан хэлтсийн дарга Б.Төмөр-Очир, "Афа" академийг үүсгэн байгуулагч Ш.Амартүвшин нар гардууллаа.  Үндсэн хуулийн түүхэн хөгжил, хуульт ёсны үнэт зүйл, нийгмийн хөгжилд оруулсан хувь нэмэр, хөгжлийн чиг хандлагыг иргэн бүрд ойлгуулан таниулах зорилготой энэхүү үйл ажиллагааг УИХ-ын Тамгын газар, Монгол Улсын их сургуулийн Үндсэн хуулийн эрх зүйн хүрээлэн, Хувь хүний хөгжлийн сургалт зохион байгуулдаг "Афа" академитай хамтран зохион байгуулсан юм. Монгол Улсын 21 аймаг, нийслэлийн 9 дүүргээс сонгогдсон 105 сургагч багш 4 өдрийн сургалтад хамрагдсан юм

Үндсэн хууль 1960 он

Үндсэн хууль нь төр, иргэн хоёрын харилцааны үндсийг тодорхойлж, шударга ёсны талаарх ард түмний суурь үнэлэмжийг илэрхийлдэг дээд хэм хэмжээний нийлбэр бөгөөд Монгол Улс түүхэндээ 1924, 1940, 1960, 1992 онуудад Үндсэн хуулийг дөрвөн удаа хэлэлцэн баталж байв.   БНМАУ-ын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн зарлигаар “БНМАУ-ын Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах комисс"-ыг 1960 оны 5 дугаар сарын 14-нд байгуулж, тус комиссын даргаар Ю.Цэдэнбал ажиллажээ.    “БНМАУ-ын Үндсэн хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай Үндсэн хуулийн төсөл боловсруулах комиссын дарга Ю.Цэдэнбал, гишүүн Ж.Самбуу нар. 1960 он. 1960 онд БНМАУ-ын Ардын Хурлын 4 дэх удаагийн сонгуулийн анхдугаар чуулганаар Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай асуудал хэлэлцсэн боловч Их Хурлын чуулганд тавьсан илтгэлд дурдсанчлан нэмж оруулсан зүйл үлэмж их учраас УИХ-ын чуулганд хэлэлцүүлэхээр оруулж байгаа энэ баримт бичиг нь үнэндээ шинэ Үндсэн хуулийн төсөл байв.   Ийнхүү Монгол Улсын гурав дахь Үндсэн хуулийг 1960 оны 7 дугаар сарын 6-ны өдөр “БНМАУ-ын нийгэм-эдийн засгийн байгууламж”, “БНМАУ-ын төрийн байгууламж”, “БНМАУ-ын иргэний үндсэн эрх, үүрэг”, “Бусад зүйл” гэсэн 4 хэсэг, 10 бүлэг, 94 зүйлтэйгээр баталжээ. Үндсэн хуулийн оршил хэсэгт “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс бол ..

Нийслэлийн ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургуулийн сурагчдад Үндсэн хуулийн мөн чанар, агуулга, ач холбогдлын талаар хичээл орлоо

Бүгд Найрамдах Улсаа тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд улс орон даяар ерөнхий боловсролын бүх сургуулийн хичээлийн эхний цагт “Анхдугаар Үндсэн хуулийн мөн чанар, агуулга, ач холбогдол” сэдэвт хичээлийг заасан. Нийслэлийн ерөнхий боловсролын 1 дүгээр сургуулийн ахлах, дунд, бага ангийнханд заасан Үндсэн хуулийн хичээлийг сурвалжиллаа.     Тус сургуулийн 12б ангийн ангийн багш Б.Болорцэцэг, 1924, 1940, 1960, 1992 оны Үндсэн хуулийн ач холбогдлын талаар тайлбарлаж, Үндсэн хууль бол монгол хүн бүрийн дархлаа буюу Монгол Улсын 3,5 сая иргэдийн эв найртай, хамтдаа эрх үүргээ биелүүлэн амьдрах алтан гадас од юм хэмээн тодотгов

Анхдугаар Үндсэн хуулийн 100 жилийн ойн хичээлээ 23 дугаар сургуулийнхан үндэсний хувцастай эхлүүлжээ

Монгол Улс анхдугаар Үндсэн хуулиа баталж, Бүгд Найрамдах Улсыг тунхагласны түүхт 100 жилийн ойг тохиолдуулан өнөөдөр (2024.11.25) улс орон даяар ерөнхий боловсролын сургуулийн бүх ангийн эхний цагийн хичээлийг “Анхдугаар Үндсэн хуулийн мөн чанар, агуулга, ач холбогдол” сэдвээр явууллаа. Гадаад хэлний төрөлжсөн сургалттай 23 дугаар дунд сургуульд өнөөдөр “Дээлтэй Монгол” өдөрлөг зохион байгуулж байна. Энэ өдөрлөгийг тус сургууль жил бүрийн Бүгд найрамдах улс тунхагласны баярын өдрөөр уламжлал болгон хийж иржээ

“Үндсэн хуульт ёс: Өнгөрсөн, одоо, ирээдүй” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал боллоо

Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулж буй “Үндсэн хуульт ёс: Өнгөрсөн, одоо, ирээдүй” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал  өнөөдөр (2024.11.25) Төрийн ордонд боллоо. Монгол Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа уг эрдэм шинжилгээний хурлыг нээж үг хэлэв. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ, Нэгэн цагт дэлхийн талыг эзэлж алдар суугаа мандуулж их эзэнт гүрнийг байгуулж явсан 2000 гаруй жилийн түүхтэй, төрт ёсны уламжлалт Монгол Улсын тусгаар байдал нь түүхийн нугачаанд сөхөрч бүдгэрсэн цаг үе бий. Энэ хэцүү цагт эрдэм ухаант, эрэлхэг зоригт тэмцэгчдийн манлайлал, гавьяагаар тусгаар тогтнолын төлөө нийгмийн бүх давхарга нэгдэж тэмцэн 1911 оны Үндэсний хувьсгалаар Манжийн засгийг халж Богд хаанаа өргөмжилж, эрдэмтэд барууны орны үндсэн хуулийг судалж эхэлсэн байдаг

1940 он: Улс орноо хөрөнгөтний бус замаар хөгжүүлэх явдлыг хангах зорилт дэвшүүлсэн хоёрдугаар Үндсэн хууль

Үндсэн хууль нь төр, иргэн хоёрын харилцааны үндсийг тодорхойлж, шударга ёсны талаарх ард түмний суурь үнэлэмжийг илэрхийлдэг дээд хэм хэмжээний нийлбэр бөгөөд Монгол Улс түүхэндээ 1924, 1940, 1960, 1992 онуудад Үндсэн хуулийг дөрвөн удаа хэлэлцэн баталж байв.   Монгол Улсын хоёрдугаар Үндсэн хууль 1940 он “Улс орноо хөрөнгөтний бус замаар хөгжүүлэх явдлыг хангах” зорилт дэвшүүлэв “Үндсэн хууль”-ийг шинэчлэн зохиох комиссыг 1939 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэргүүлэгчид, Ардын Сайд нарын Зөвлөлийн хамтарсан хурлын тогтоолоор байгууллаа.  БНМАУ-ын Үндсэн хууль боловсруулах комиссын гишүүд. 1940 он.   Монгол Улсын хоёрдугаар Үндсэн хуулийг боловсруулах комисс ард түмнийхээ саналыг авч байна.  Үндсэн хуулийг боловсруулах комиссын хурал. Монгол Улсын хоёрдугаар Үндсэн хуулийг 1940 оны зургадугаар сарын 30-ны өдөр Улсын VIII Их Хурлаар баталсан байна. Уг Үндсэн хууль “Нийгмийн байгуулалт”, “Улсын байгуулалт”, “Улсын Их Хурал”, “Бага Хурал ба Бага Хурлын Тэргүүлэгчид”, “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Сайд нарын Зөвлөл”, “Улсын орон нутгийн засаг захиргааны эрхийг барих байгууллагууд”, “Шүүх ба прокурорын газар”, “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын орлого, зарлага”, “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын сонгуулийн журам”, “Ард иргэний үндсэн эрх ба үүргүүд”, “Сүлд тэмдэг, туг, нийслэл”, “Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Үндсэн хуулийг өөрчлөх журам” гэсэн 12 бүлэг, 95 зүйлтэй. БНМАУ-ын VIII их хурлын төлөөлөөгчид БНМАУ-ын шинэ Үндсэн хуулийг баталж буй нь

Үндсэн хуулиа "алгандаа багтаасан" 8Б ангийнхан

Бүгд Найрамдах улсаа тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд улс орон даяар ерөнхий боловсролын бүх сургууль 2024 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдрийн эхний цагт “Анхдугаар Үндсэн хуулийн мөн чанар, агуулга, ач холбогдол” сэдэвт хичээлийг зааж байгаа юм. Нийслэлийн ерөнхий боловсролын III сургуулийн М.Атарбаян багштай 8Б ангийн хичээлийг сурвалжлав. М.Атарбаян багш Улсын Их Хурлын Тамгын газар Швейцарын хөгжлийн агентлагтай хамтран 2021 онд хэрэгжүүлсэн “Парламентын боловсрол-Сургагч багш” хөтөлбөрт хамрагдаж байжээ.    Хичээлийн эхэнд багш сурагчдаас мэддэг хуулиудаа нэрлэхийг хүсэхэд “Үндсэн хууль” хэмээн хэдэнтээ дурдагдав

“Анхдугаар Үндсэн хуулийн мөн чанар, агуулга, ач холбогдол” сэдвээр улс орон даяар хичээл зааж байна

Монгол Улсын Их Хурал 2023 онд Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойг тэмдэглэх тухай 64 дүгээр тогтоолыг баталсан билээ. Уг тогтоолоор Үндсэн хуулиа эрхэмлэн дээдлэх үзэл санааг иргэдэд тайлбарлан таниулах ажлыг зохион байгуулахыг Ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлыг зохион байгуулах Ажлын хэсэгт даалгасан юм. Монгол Улсын Их Хурлын 2023 оны 64 дүгээр тогтоолыг хэрэгжүүлэх хүрээнд Монгол орон даяар 21 аймаг, нийслэлийн өмчийн бүх хэлбэрийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 2024 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдрийн эхний цагийн хичээлийг “Анхдугаар Үндсэн хуулийн мөн чанар, агуулга, ач холбогдол” сэдвийн доор байгуулахаар шийдвэрлэсэн. Энэхүү хичээлийг сурагчдад Үндсэн хуулийн ач холбогдол, Монгол Улсын  үндсэн хууль, үндсэн хуульт ёсны хөгжлийг таниулж, тэдний үндсэн хууль, төрт ёсоо дээдлэх, эх оронч үзэл санааны төлөвшлийг дэмжих зорилгоор зохион байгуулах гэж байна

1924 он: Бүгд Найрамдах Улсыг тунхагласан анхдугаар Үндсэн хууль

Үндсэн хууль нь төр, иргэн хоёрын харилцааны үндсийг тодорхойлж, шударга ёсны талаарх ард түмний суурь үнэлэмжийг илэрхийлдэг дээд хэм хэмжээний нийлбэр бөгөөд Монгол Улс түүхэндээ 1924, 1940, 1960, 1992 онуудад Үндсэн хуулийг дөрвөн удаа хэлэлцэн баталж байв. Анхдугаар Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулах шийдвэрийг Ардын Засгийн газар, Монгол Ардын Намаас 1922 оны 5 дугаар сарын 19-нд гаргаж,  тус ажлын хэсгийн даргаар Шүүх яамны сайд, хурц гүн Магсаржавыг томилжээ. Улмаар 1922 оны 9 дүгээр сарын 1-ний өдөр Ардын Засгийн газрын 39 дүгээр хурал тэрхүү комиссын ажилтай холбогдуулан гаргасан тогтоолдоо: “Үндсэн хуулийг ардын эрхт хэмжээт цаазат Англи мэт улсын хуулиас товчлон авч, эдүгээгийн явуулан буй засгийн байдалд нийцүүлэн зохиовол зохино" хэмээн заасан байдаг. Уг ажлын хэсэг Орос, Америк, Япон, Бельги зэрэг улс орны Үндсэн хуулиудыг орчуулж, судалж байсныг хөрөнгөтөн орнуудын Үндсэн хуулиудыг хуулах нь гэсэн үндэслэлээр 1922 оны 12 дугаар сард татан буулгажээ

Бүгд Найрамдах улсаа тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойд зориулсан гэрэл зураг, архивын үзэсгэлэн 23-30-ны өдрүүдэд үргэлжилнэ

Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулж буй “Санан тунхаглах ирээдүй” сэдэвт гэрэл зураг, архивын үзэсгэлэнгийн нээлт өнөөдөр (2024.11.23) Монголын үндэсний музейд боллоо. Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа үзэсгэлэнг нээж нийт зочдод Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хууль баталсан 100 жилийн ойн баярын мэндийг дэвшүүлэв. Энэхүү түүхэн ойг тохиолдуулан Үндсэн хуулийн түүхэн хөгжил, туулсан замыг эргэн санах, ирээдүй хойчдоо таниулахаар үндэсний ой санамж болох архивын баримтуудыг ийнхүү дэлгэж байгааг тэмдэглэлээ.   Тэрбээр “Монголчууд өнө эртний баялаг түүх соёл, төрт ёсны уламжлалтай ард түмэн

Монгол Улсын Гавьяат хуульч Д.Лүндээжанцан: Улс орны бүхий л зүйл Үндсэн хуулиасаа эх үүсэлтэй

Ардын Их Хурлын депутат, Улсын Бага Хурлын гишүүн, Улсын Их Хурлын дарга асан Гавьяат хуульч Д.Лүндээжанцантай Монгол Улсын Үндсэн хуулийн тухай ярилцлаа. -Бүгд Найрамдах улсыг тунхаглаж, анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсны 100 жилийн ой тохиож байна. Тэртээ 100 жилийн өмнө Монгол Улсад анхдугаар Үндсэн хуулиа баталснаас хойш нийтдээ дөрвөн удаа Үндсэн хуулиа шинээр баталсан

Д.Содном: 1960 оны Үндсэн хуульд ард түмний засаглал гэдэг утга нь илүү үйлчилж байсан

Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, Анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн босгон дээр Ерөнхий сайд асан Д.Содномтой уулзаж, 1960 оны Үндсэн хуулийн талаар зарим зүйлийг асууж, тодрууллаа.   -Та 1960 оны Үндсэн хуулийн  талаар дурсаж ярих цөөхөн хүмүүсийн нэг. Тухайн үед 1940 оноос хойш 20-хон жилийн дараа Үндсэн хууль батлах хэрэгцээ, шаардлага юу байсан бол…? -Миний хувьд 1963-1969 онд Сангийн яамны сайдаар, 1969-1984 он хүртэл Улсын төлөвлөгөөний комисст ажилласан

Үндсэн хуулийн ойн хүрээнд зохион байгуулдаг Шатар сонирхогчдын Улсын аварга шалгаруулах 13 дахь удаагийн тэмцээн болно

Монгол Улсын ардчилсан, шинэ Үндсэн хууль батлагдсан ойг тохиолдуулан Улсын Их Хурлын даргын ивээл дор жил бүр зохион байгуулагддаг Шатар сонирхогчдын Улсын аварга шалгаруулах тэмцээн энэ сарын 23-ны өдөр улс орон даяар эхэлнэ. Гурван үе шаттай тус тэмцээнд Монголын шатрын холбооны рейтингийн жагсаалтаар чансаа нь 2000-аас хэтрээгүй (эмэгтэй шатарчдын чансаа 1800 хүртэл), шатрын спортын улсын цолгүй, зөвхөн хөдөлмөрийн насны буюу 25 нас хүрсэн шатар сонирхогч оролцдог. Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай хуульд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн өдрийг нэгдүгээр сарын 13-ны өдрийг улсын хэмжээнд нийтээр тэмдэглэхээр заасан байдаг. Монгол Улсын ардчилсан, шинэ Үндсэн хууль баталсны 33 жилийн ой 2025 оны нэгдүгээр сарын 13-ны өдөр тохиох бөгөөд Улсын Их Хурлын даргын ивээл дор зохион байгуулагддаг Шатар сонирхогчдын Улсын аварга шалгаруулах тэмцээн 13 дахь удаагаа зохион байгуулагдана. Жил бүр давхардсан тоогоор 6000 гаруй шатар сонирхогч оролцдог энэхүү тэмцээний анхан шатны тэмцээн 2024 оны 11 дүгээр сарын 23, 24-ний өдрүүдэд улс орон даяар нэгэн зэрэг болж, сум, дүүргийн аваргуудыг шалгаруулна

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан: Парламентын хяналтыг үйл ажиллагааныхаа соёл болгон төлөвшүүлэх нь чухал

Бүгд Найрамдах Улсыг тунхаглаж, Анхдугаар Үндсэн хууль баталсны 100 жилийн ойн хүрээнд зохион байгуулагдаж буй “Парламентын хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нь” чуулга уулзалтыг Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан нээж хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь толилуулж байна.    Монгол Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд, Эрхэм хүндэт Элчин сайд, эрдэмтэн судлаач, зочид төлөөлөгчид өө Өнөөдөр бид Монгол Улсын ардчилсан засаглалын тулгуур багана болсон парламентын хяналтын тухай, энэ хяналтыг хэрхэн үр дүнтэй хэрэгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр чуулаад байна. Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль бүсчилсэн, холимог тогтолцоогоор явагдаж, түүний үр  дүнд улс төрийн 5 нам, нийгмийн олон бүлгийн төлөөлөл бүхий 126 гишүүнтэй шинэ парламент бүрдээд байна. Бид хууль эрх зүйн орчныг шинэ цагийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэн төгөлдөржүүлэх, ард иргэдийн төрдөө итгэх итгэл, хүлээлтийг бодит болгох, шинэ үеийн парламентыг төлөвшүүлэх томоохон зорилтуудыг тавин ажиллаж эхлээд байна. Энэ хүрээнд Улсын Их Хурлаас батлагдан гарч буй хуулиуд хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн төвтэй үзэл санаа бүхий байх, нийгмийн хурдацтай хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн, эрх зүйн зохицуулалтыг цаг алдалгүй гаргах, хуулийг иж бүрэн зохицуулалттай, тодорхой, ойлгомжтой болгож, хууль болон журмаар зохицуулах харилцааны заагийг зөв тодорхойлох зорилгоор “Гурван төгөлдөршил”-ийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхлээд байна. Улмаар Улсын Их Хурлын гишүүдээс санал авсны үндсэн дээр холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох,  үнэлэх, хэрэгжилтийг нь эрчимжүүлэх үүрэг бүхий 54 ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллуулж байгаагаас 15 нь Монгол Улсын Их Хурлын хяналтын чиг үүрэгтэй холбоотой ажлын хэсэг юм. Мөн саяхан батлагдсан Монгол Улсын Их Хурлын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны стратеги төлөвлөгөөнд Улсын Их Хурал хууль тогтоомжийг боловсруулах, төлөвлөх, өргөн мэдүүлэх, хэлэлцэх, батлах, биелэлтэд хяналт тавих, тайлагнах бүх үе шатанд нэн тэргүүнд хүн төвтэй үзэл санаанд суурилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг хангаж, хамгаалсан байх агуулга, шаардлагыг тавина хэмээн заасан